Mapuche Nütram

78 MAPUCHE NÜTRAM HISTORIAS Y VOCES DE EDUCADORES TRADICIONALES Categoría: PIAM (RELATO) Autor: HÉCTOR ELÍAS LINCOQUEO NAHUELFIL Kuyfi, piam, mülekefuy ta kulliñ kamañ, fey tañi chaw chi feypikey, nütramkakenew, niey ta kuyfi ta, pichiwentrungelu, triparkey tañi kulliñ kamanñngeael ufisa nenturkey. Feymew fey, müna ngüfngekey ta trokürpey. Mawida mew inafül konün tañi pichi eñümelael namun ta feytichi ina mawida, trokürngelu ka wütrengey, pi. Feymew tañi chaw feypirkey, nentuy tañi ofisha. Feymew, pi, “kiñe fütra anümka mülerkey, kiñe fütra triwe”, feymew, inafüllkonkülerkey tañi chaw, feymew, ka kintulu, piam, ta tripapay ta kiñe karniru. Kiñe karniru fey ta kontupaenew tañi ofisa mew, pi. Tañi trokolngechi ofisha kishu, pengenngelay newe, trokürngey rume, fey mu amulay tañi kintun, pi. Feymew fey ta konpay ta ti karniru, müna küme karniuru fantey elangelu, pi. Fey ta kontupay tañi ofisa, pi. Feymew rupachi antü mew ta küyen ka famngechi nienkoñirkey tati ofisha, kom ta karnirutulu ta niekey ta pichike ofisha. Feymew ta wallepen triparkey tañi ofisha ta ñi chaw. Fey ta ramturkey tañi kushe chuchu yem ¿chumngelu ta femi ta ofisha?, pirkey. Fey ta ñi chaw, feypikey “kiñe karniru tripapay mawida mew”, feymew, perimontuñmay tañi ofisha, müley ta perimontu ofisha, rüf karniru no tüfa, re piammüten kiñe tripapay ta kulliñ mawida mew. Feymew, fey, pi ta ñi chaw: “Femngechi ta kuyfi ta mülekefuy ta perimontun, trokür mew, fütake trokür mew, tripakey ta ofisha, fütrake kulliñ ka tripakey, fütrake toro, fütrake waka ka, fey inafül mew, miyawlu mawida mew, fey ta femngechi ta niekey, fey ta tripay koñilu ta ti ofisha niey ta pichiken, pichi ofisha, welu küme llegürkelay, küla namun müten niey”, pi. “Kiñe allwe, kiñe namun ta nielay ti pichi ofisha, welu lay”, pi. Mongekerkelay fey ti, famngechi kulliñ, femngechi mew ta pichikeche ka feypingekey, müley tami kuñiwtukuael ta ina mawida, fütake newen ta müley ta mawida mew, lof mew, mapu mew, ko mew, fillke mongen mew ta müley ta newen, femngechi mew, konürkey tañi chaw ta feyti ngülam feypikefeenew. Iñche ka femngechi feypiletun ta pu pichikeche mew. Ti wayllepen ufisa Antiguamente, cuentan, había pastoreo de animales, mi padre decía eso, me conversaba, antes cuando era niño, salió para pastorear a las ovejas, entonces, la neblina estaba muy espesa, me acerqué a la montaña para calentarme un poco los pies a la orilla de la montaña. Al estar nublado hacía frio, dijo. Entonces mi padre dijo que sacó las ovejas, entonces, dijo, había una gran planta, un gran laurel, entonces, se acercó mi papá y al buscar, dicen, y salió un gran carnero. Éste ingresó junto con sus ovejas, no se veía muy bien, ni siquiera la neblina, por eso no lo seguí mirando, dijo. Entonces ingresó el carnero, qué buen carnero, así tan bello, dijo. Ingresó donde mis ovejas, dijo. Así, pasó el tiempo y las ovejas estaban preñadas, ya que al cruzarse con el carnero tuvieron corderitos. Por esta cruza entre ellos, salieron deformes los corderos de mi papá. Entonces mi difunta abuelita materna dicen que preguntó ¿por qué les paso eso a las ovejas? dijo. Entonces mi papá dijo, un carnero salió de la montaña, por lo que hizo perimontun a mis ovejas, pues existe el perimontun de ovejas, no era entonces un verdadero carnero éste, solamente es un piam de un animal que sale de la montaña. Entonces mi papá dijo: “Así antiguamente existía el perimontun , en la neblina, en las grandes neblinas, salen las ovejas, o grandes animales, también salen grandes toros, grandes vacas. Así en los alrededores al andar en la montaña, de esa forma tienen las ovejas crías, pero que no nacen bien, tres patas nomas tienen, dice. Una apenas no tiene un pie, por lo que mueren”, dijo. No suelen vivir estos animales, por eso entonces a los niños se les dice: “debes tener cuidado al andar a orillas de la montaña, grandes fuerzas hay en la montaña, en la comunidad, en el territorio, en el agua, en diversas formas de vida existe fuerza”. Por eso, mi padre recordaba este consejo y lo contaba. Entonces asímismo yo también lo vuelvoa relatar a los niños. La ovejita con defecto corporal

RkJQdWJsaXNoZXIy Mzc3MTg=